Każdego roku na świecie na raka szyjki macicy zapada około 500 000 kobiet. W Europie, co 18 minut z jego powodu umiera jedna. Co roku około 3 500 Polek słyszy diagnozę – nowotwór! Połowa z nich nigdy nie wyzdrowieje, ponieważ zgłosiła się do lekarza zbyt późno. Oznacza to, że z 10 kobiet, u których codziennie wykrywa się w Polsce raka szyjki macicy, 5 umiera. Część z nich nie zdążyła po prostu wykonać badania cytologicznego.

Czynniki ryzyka

Rak szyjki macicy rozwija się bezboleśnie i długo. Przez wiele lat może nie dawać żadnych objawów. Nie jest chorobą dziedziczną czy też uwarunkowaną genetycznie. Za rozwój raka szyjki macicy odpowiedzialny jest powszechnie występujący wirus brodawczaka ludzkiego, zwany HPV. Każda kobieta, niezależnie od wieku narażona jest na zakażenie się jego rakotwórczymi typami. Istnieje wiele typów wirusa HPV, ale tylko niektóre z nich są rakotwórcze i wywołują raka szyjki macicy. Do zakażenia może dojść w czasie stosunku płciowego, jak również w przypadku bezpośredniego kontaktu ze skórą osoby zakażonej.

Wszystkie kobiety, które rozpoczęły życie seksualne mogą mieć kontakt z zarówno z typami HPV niskiego ryzyka, jak również tymi najgroźniejszymi. Około 80% kobiet aktywnych seksualnie ulega zarażeniu wirusem HPV przynajmniej raz w ciągu całego życia.

Oprócz zakażenia HPV wymienia się szereg czynników, które istotnie zwiększają ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy.

Głównymi czynnikami wpływającymi na powstanie nowotworu są:

• przewlekłe zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego HPV 16 i 18 lub innymi typami onkogennymi, wiek,
• wczesne rozpoczęcie współżycia płciowego,
• duża liczba partnerów płciowych,
• wieloletnie palenie papierosów,
• niski status socjoekonomiczny,
• śródnabłonkowa neoplazja szyjki ( CIN ) w wywiadzie.

Objawy

Rak szyjki macicy we wczesnym okresie przebiega bezobjawowo. Dlatego tak ważne są badania przesiewowe. W późniejszej fazie mogą pojawiać się tzw. krwawienia kontaktowe.

W trakcie rozwoju choroby mogą wystąpić następujące objawy:

• krwawienie, które pojawia się pomiędzy regularnymi krwawieniami miesięcznymi,
• krwawienie po stosunku, prysznicu lub badaniu ginekologicznym,
• krwawienie miesięczne, które trwa dłużej i jest bardziej obfite niż zwykle,
• krwawienie po menopauzie,
• obfite upławy z pochwy,
• ból w podbrzuszu,
• ból podczas stosunku.

Profilaktyka

Raka szyjki macicy można łatwo wykryć nawet we wczesnym stadium rozwoju.

Szczepienia przeciwko HPV – Profilaktyka pierwotna

Coraz powszechniejszą metodą profilaktyki raka szyjki macicy są powszechne szczepienia przeciw wirusowi HPV u osób które nie rozpoczęły współżycia płciowego. Szczepienia według prowadzonych badań eliminują w znacznym stopniu ryzyko zachorowania. Dotychczas 10 krajów europejskich wydało już oficjalne rekomendacje dotyczące szczepień przeciw wirusowi brodawczaka ludzkiego.

Cytologia – Profilaktyka wtórna

Cytologia jest badaniem pozwalającym na wykrycie raka szyjki macicy w początkowym stadium. Polega ono na mikroskopowej ocenie komórek pobranych specjalną szczoteczką z szyjki macicy.

Dzięki niej można zdiagnozować nawet niewielkie nieprawidłowości zachodzące w szyjce macicy. Wczesne zmiany, wykryte w komórkach szyjki macicy można całkowicie wyleczyć. Badanie cytologiczne nie zapobiega zakażeniu wirusem HPV, który wywołuje raka szyjki macicy. Pomaga natomiast w identyfikacji wczesnych oznak choroby. Z bezpłatnych badań cytologicznych w ramach Populacyjnego Programu Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy mogą skorzystać kobiety w wieku 25-59, które nie miały wykonywanej cytologii w ramach NFZ w ciągu ostatnich 3 lat.

Doświadczenia krajów zachodnich, pokazują, że roli profilaktyki w zapobieganiu rakowi szyjki macicy nie można przecenić. Choroba ma poważne konsekwencje zdrowotne i społeczne, a jej leczenie pociąga za sobą znaczne koszty. Badania przesiewowe oraz działania profilaktyczne, obejmujące szczepienia przeciwko HPV, mogą ograniczyć ryzyko występowania raka szyjki macicy i przyczynić się do zmniejszenia następstw psychospołecznych i ekonomicznych tej choroby.

Nowotwory jajników

Rak jajnika atakuje kobiety w różnym wieku, lecz zwykle schorzenie to rozwija się u 50-70-latek. Przyczyny choroby nie są do końca znane, ale naukowcy sądzą, że w dużej mierze nowotwór ten uwarunkowany jest genetycznie. Częściej cierpią kobiety, których krewne chorowały - im bliższe pokrewieństwo (matka, siostra), tym ryzyko jest wyższe. Według ostatnich badań, obniża je nieco... brak owulacji. A więc kobiety, które stosują co najmniej przez 5 lat antykoncepcję hormonalną i te, które rodziły - rzadziej zapadają na to schorzenie. Ponadto z doświadczenia lekarzy wynika, że guzy, które są umiejscowione tylko w jednym jajniku, zwykle mają charakter łagodny, a zmiany w obu jajnikach – złośliwy.

Nowotwory jajników nie jest łatwo wykryć. W wielu wypadkach rak jajnika rozpoznawany jest przypadkowo, gdy pacjentka zgłasza się do ginekologa z powodu okresowych bólów podbrzusza. Ten nowotwór, dopóki nie zacznie rozrastać się poza jajniki, prawie nie daje objawów lub są one mało charakterystyczne - o chorobie może świadczyć np.:

• przedłużająca się niestrawność,
• wzdęcia
• brak apetytu.

• nudności,
• wymioty,
• zaparcia,
• wodobrzusze,
• parcie na pęcherz,
• obrzęk nóg.

Test ROMA

To najnowsze narzędzie, służące do oceny prawdopodobieństwa, że zmiana na jajnikach ma charakter guza złośliwego. Jest to procedura, której nazwa pochodzi z języka angielskiego: Risk of Ovarian Malignancy Algorithm (ROMA). Procedura ta polega na połączeniu kilku do tej pory stosowanych metod w jedną, spójną metodę oceny ryzyka, która umożliwia czy ułatwia decyzję o zakwalifikowaniu pacjentki do określonej grupy ryzyka, a zatem także decyzje o dalszych badaniach czy operacji. Badanie ROMA obejmuje trzy podstawowe składowe: statystyczne oszacowanie ryzyka zachorowania na złośliwy guz jajnika oraz dwa testy markerów nowotworowych: Ca 125 i HE4. Wynik algorytmu podawany jest w procentach: określają one prawdopodobieństwo, że u chorej rozwija się stan nowotworowy.

Statystyczne ryzyko zachorowania zależy od kilku cech. Należą do nich: wiek około menopauzalny i pomenopauzalny i związany z nim status hormonalny, rodność (wysoka oznacza mniejsze ryzyko), warunki socjoekonomiczne (im lepsze, tym ryzyko mniejsze), dieta (nie sprzyjająca zdrowiu jest dieta wysokotłuszczowa; zwiększone spożycie mleka, przetworów mlecznych oraz laktozy, a także picie kawy nieznacznie podnoszą ryzyko raka jajnika), wywiad rodzinny (występowanie nowotworów w rodzinie to zły znak), wielkość guza i jego obustronne występowanie, towarzyszące chorobie dolegliwości, leczenie lekami, stymulującymi owulację, karmienie piersią (zmniejsza ryzyko).

Do niedawna głównym badaniem genetycznym, wykonywanym u kobiet, podejrzanych o raka jajnika, było badanie markeru nowotworowego Ca 125. Jest to substancja, której ilość we krwi wzrasta, gdy w organizmie toczy się stan nowotworowy, związany z jajnikiem lub innym narządem rodnym. Im wyższe stężenie tego markeru we krwi (norma wynosi poniżej 35 U/ml) tym bardziej zaawansowany stan chorobowy. Jednak badanie tego markera nie może być badaniem jedynym, ponieważ wartość Ca 125 rośnie także w endometriozie, przy mięśniakach macicy czy w stanach zapalnych narządów miednicy małej. Dlatego ROMA nie polega jedynie na pomiarze Ca 125, ale też bada kolejny marker. Jest nim HE4 – nowy marker raka jajnika. Nazwa znów pochodzi z języka angielskiego: human epidymal protein 4; po polsku: czwarta podfrakcja ludzkiego białka komórek najądrza. To białko w większych ilościach pojawia się we krwi wtedy, kiedy w jajniku toczy się złośliwy proces nowotworowy. W zdrowym organizmie krąży go bardzo mało. Badanie HE4 tym różni się od badania Ca 125, że ten drugi marker często jest niewykrywalny w przypadku I i II stadium choroby, podczas, gdy HE4 już wtedy widać w ludzkiej krwi. Dlatego u wielu kobiet, u których badanie Ca 125 dało wartości prawidłowe, dopiero skojarzone badanie HE4 pozwoliło wykryć chorobę. HE4 jest stosowany nie tylko w diagnostyce, ale także w monitorowaniu postępów choroby (lub zdrowienia) oraz nawrotów nowotworu.

Istnieją dwa typy raka jajnika, różniące się przyczynami molekularnymi, typem wzrostu i rokowaniem.

Typ I, rzadszy, rozwija się na podłożu łagodnych nowotworów jajnika lub nowotworów o granicznej złośliwości, rośnie w postaci wyraźnego guza w jajniku, dopiero po jakimś czasie rozprzestrzenia się w jamie otrzewnowej. Histologicznie jest zwykle rakiem endometrialnym lub śluzowym i rokuje nieco lepiej niż typ II. Częściej wykrywa się go w I i II stopniu zaawansowania.

Typ II, częstszy, rozwija się od samego początku jako złośliwy nowotwór jajnika. Często nie obserwuje się wyraźnego guza w jajniku, a choroba szybko rozprzestrzenia się po jamie otrzewnowej. Histologicznie jest zwykle źle zróżnicowanym rakiem surowiczym i rokuje źle. Najczęściej wykrywa się go dopiero w III i IV stopniu zaawansowania.

Pomimo swej nazwy rak jajnika jest chorobą nie tylko samych jajników – w większości przypadków obserwuje się tzw. rozsiew otrzewnowy, czyli obecność guzów na innych narządach jamy brzusznej. Złe wyniki leczenia są spowodowane tym, że nowotwór bardzo wcześnie rozprzestrzenia się po całym brzuchu, zajmując jelita, wątrobę, śledzionę i inne tkanki. Wynika to z faktu, że jajniki są organami leżącymi swobodnie w jamie brzusznej, w związku z czym komórki raka mają dużą łatwość przenoszenia się na sąsiadujące narządy.