Ka偶dego roku na 艣wiecie na raka szyjki macicy zapada oko艂o 500 000 kobiet. W Europie, co 18 minut z jego powodu umiera
jedna. Co roku oko艂o 3 500 Polek s艂yszy diagnoz臋 – nowotw贸r! Po艂owa z nich nigdy nie wyzdrowieje, poniewa偶 zg艂osi艂a
si臋 do lekarza zbyt p贸藕no. Oznacza to, 偶e z 10 kobiet, u kt贸rych codziennie wykrywa si臋 w Polsce raka szyjki macicy, 5
umiera. Cz臋艣膰 z nich nie zd膮偶y艂a po prostu wykona膰 badania cytologicznego. Czynniki ryzyka
Rak szyjki macicy rozwija si臋 bezbole艣nie i d艂ugo. Przez wiele lat mo偶e nie dawa膰 偶adnych objaw贸w. Nie jest chorob膮
dziedziczn膮 czy te偶 uwarunkowan膮 genetycznie. Za rozw贸j raka szyjki macicy odpowiedzialny jest powszechnie wyst臋puj膮cy
wirus brodawczaka ludzkiego, zwany HPV. Ka偶da kobieta, niezale偶nie od wieku nara偶ona jest na zaka偶enie si臋 jego
rakotw贸rczymi typami. Istnieje wiele typ贸w wirusa HPV, ale tylko niekt贸re z nich s膮 rakotw贸rcze i wywo艂uj膮 raka szyjki
macicy. Do zaka偶enia mo偶e doj艣膰 w czasie stosunku p艂ciowego, jak r贸wnie偶 w przypadku bezpo艣redniego kontaktu ze sk贸r膮
osoby zaka偶onej.
Wszystkie kobiety, kt贸re rozpocz臋艂y 偶ycie seksualne mog膮 mie膰 kontakt z zar贸wno z typami HPV niskiego ryzyka, jak
r贸wnie偶 tymi najgro藕niejszymi. Oko艂o 80% kobiet aktywnych seksualnie ulega zara偶eniu wirusem HPV przynajmniej raz w ci膮gu
ca艂ego 偶ycia.
Opr贸cz zaka偶enia HPV wymienia si臋 szereg czynnik贸w, kt贸re istotnie zwi臋kszaj膮 ryzyko zachorowania na raka szyjki
macicy.
G艂贸wnymi czynnikami wp艂ywaj膮cymi na powstanie nowotworu s膮:
- przewlek艂e zaka偶enie wirusem brodawczaka ludzkiego HPV 16 i 18 lub innymi typami onkogennymi, wiek,
- wczesne rozpocz臋cie wsp贸艂偶ycia p艂ciowego,
- du偶a liczba partner贸w p艂ciowych,
- wieloletnie palenie papieros贸w,
- niski status socjoekonomiczny,
- 艣r贸dnab艂onkowa neoplazja szyjki ( CIN ) w wywiadzie.
Objawy
Rak szyjki macicy we wczesnym okresie przebiega bezobjawowo. Dlatego tak wa偶ne s膮 badania przesiewowe. W p贸藕niejszej fazie
mog膮 pojawia膰 si臋 tzw. krwawienia kontaktowe.
W trakcie rozwoju choroby mog膮 wyst膮pi膰 nast臋puj膮ce objawy:
- krwawienie, kt贸re pojawia si臋 pomi臋dzy regularnymi krwawieniami miesi臋cznymi,
- krwawienie po stosunku, prysznicu lub badaniu ginekologicznym,
- krwawienie miesi臋czne, kt贸re trwa d艂u偶ej i jest bardziej obfite ni偶 zwykle,
- krwawienie po menopauzie,
- obfite up艂awy z pochwy,
- b贸l w podbrzuszu,
- b贸l podczas stosunku.
Profilaktyka
Raka szyjki macicy mo偶na 艂atwo wykry膰 nawet we wczesnym stadium rozwoju.
Szczepienia przeciwko HPV – Profilaktyka pierwotna
Coraz powszechniejsz膮 metod膮 profilaktyki raka szyjki macicy s膮 powszechne szczepienia przeciw wirusowi HPV u os贸b kt贸re
nie rozpocz臋艂y wsp贸艂偶ycia p艂ciowego. Szczepienia wed艂ug prowadzonych bada艅 eliminuj膮 w znacznym stopniu ryzyko
zachorowania. Dotychczas 10 kraj贸w europejskich wyda艂o ju偶 oficjalne rekomendacje dotycz膮ce szczepie艅 przeciw wirusowi
brodawczaka ludzkiego.
Cytologia – Profilaktyka wt贸rna
Cytologia jest badaniem pozwalaj膮cym na wykrycie raka szyjki macicy w pocz膮tkowym stadium. Polega ono na mikroskopowej
ocenie kom贸rek pobranych specjaln膮 szczoteczk膮 z szyjki macicy.
Dzi臋ki niej mo偶na zdiagnozowa膰 nawet niewielkie nieprawid艂owo艣ci zachodz膮ce w szyjce macicy. Wczesne zmiany, wykryte w
kom贸rkach szyjki macicy mo偶na ca艂kowicie wyleczy膰. Badanie cytologiczne nie zapobiega zaka偶eniu wirusem HPV, kt贸ry
wywo艂uje raka szyjki macicy. Pomaga natomiast w identyfikacji wczesnych oznak choroby. Z bezp艂atnych bada艅 cytologicznych w
ramach Populacyjnego Programu Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy mog膮 skorzysta膰 kobiety w wieku 25-59,
kt贸re nie mia艂y wykonywanej cytologii w ramach NFZ w ci膮gu ostatnich 3 lat.
Do艣wiadczenia kraj贸w zachodnich, pokazuj膮, 偶e roli profilaktyki w zapobieganiu rakowi szyjki macicy nie mo偶na przeceni膰.
Choroba ma powa偶ne konsekwencje zdrowotne i spo艂eczne, a jej leczenie poci膮ga za sob膮 znaczne koszty. Badania przesiewowe
oraz dzia艂ania profilaktyczne, obejmuj膮ce szczepienia przeciwko HPV, mog膮 ograniczy膰 ryzyko wyst臋powania raka szyjki macicy
i przyczyni膰 si臋 do zmniejszenia nast臋pstw psychospo艂ecznych i ekonomicznych tej choroby.
Nowotwory jajnik贸w
Rak jajnika atakuje kobiety w r贸偶nym wieku, lecz zwykle schorzenie to rozwija si臋 u 50-70-latek. Przyczyny choroby nie
s膮 do ko艅ca znane, ale naukowcy s膮dz膮, 偶e w du偶ej mierze nowotw贸r ten uwarunkowany jest genetycznie. Cz臋艣ciej cierpi膮
kobiety, kt贸rych krewne chorowa艂y - im bli偶sze pokrewie艅stwo (matka, siostra), tym ryzyko jest wy偶sze. Wed艂ug ostatnich
bada艅, obni偶a je nieco... brak owulacji. A wi臋c kobiety, kt贸re stosuj膮 co najmniej przez 5 lat antykoncepcj臋 hormonaln膮 i
te, kt贸re rodzi艂y - rzadziej zapadaj膮 na to schorzenie. Ponadto z do艣wiadczenia lekarzy wynika, 偶e guzy, kt贸re s膮
umiejscowione tylko w jednym jajniku, zwykle maj膮 charakter 艂agodny, a zmiany w obu jajnikach – z艂o艣liwy.
Nowotwory jajnik贸w nie jest 艂atwo wykry膰. W wielu wypadkach rak jajnika rozpoznawany jest przypadkowo, gdy pacjentka
zg艂asza si臋 do ginekologa z powodu okresowych b贸l贸w podbrzusza. Ten nowotw贸r, dop贸ki nie zacznie rozrasta膰 si臋 poza
jajniki, prawie nie daje objaw贸w lub s膮 one ma艂o charakterystyczne - o chorobie mo偶e 艣wiadczy膰 np.:
- przed艂u偶aj膮ca si臋 niestrawno艣膰,
- wzd臋cia
- brak apetytu.
Dopiero w bardziej zaawansowanym stadium mog膮 pojawi膰 si臋:
- nudno艣ci,
- wymioty,
- zaparcia,
- wodobrzusze,
- parcie na p臋cherz,
- obrz臋k n贸g.
Natomiast rzadko wyst臋puj膮 krwawienia z dr贸g rodnych.
Test ROMA
To najnowsze narz臋dzie, s艂u偶膮ce do oceny prawdopodobie艅stwa, 偶e zmiana na jajnikach ma charakter guza z艂o艣liwego. Jest
to procedura, kt贸rej nazwa pochodzi z j臋zyka angielskiego: Risk of Ovarian Malignancy Algorithm (ROMA). Procedura ta polega na
po艂膮czeniu kilku do tej pory stosowanych metod w jedn膮, sp贸jn膮 metod臋 oceny ryzyka, kt贸ra umo偶liwia czy u艂atwia decyzj臋
o zakwalifikowaniu pacjentki do okre艣lonej grupy ryzyka, a zatem tak偶e decyzje o dalszych badaniach czy operacji. Badanie ROMA
obejmuje trzy podstawowe sk艂adowe: statystyczne oszacowanie ryzyka zachorowania na z艂o艣liwy guz jajnika oraz dwa testy
marker贸w nowotworowych: Ca 125 i HE4. Wynik algorytmu podawany jest w procentach: okre艣laj膮 one prawdopodobie艅stwo, 偶e u
chorej rozwija si臋 stan nowotworowy.
Statystyczne ryzyko zachorowania zale偶y od kilku cech. Nale偶膮 do nich: wiek oko艂o menopauzalny i pomenopauzalny i
zwi膮zany z nim status hormonalny, rodno艣膰 (wysoka oznacza mniejsze ryzyko), warunki socjoekonomiczne (im lepsze, tym ryzyko
mniejsze), dieta (nie sprzyjaj膮ca zdrowiu jest dieta wysokot艂uszczowa; zwi臋kszone spo偶ycie mleka, przetwor贸w mlecznych oraz
laktozy, a tak偶e picie kawy nieznacznie podnosz膮 ryzyko raka jajnika), wywiad rodzinny (wyst臋powanie nowotwor贸w w rodzinie to
z艂y znak), wielko艣膰 guza i jego obustronne wyst臋powanie, towarzysz膮ce chorobie dolegliwo艣ci, leczenie lekami,
stymuluj膮cymi owulacj臋, karmienie piersi膮 (zmniejsza ryzyko).
Do niedawna g艂贸wnym
badaniem genetycznym, wykonywanym u kobiet, podejrzanych o raka jajnika, by艂o badanie markeru nowotworowego Ca 125. Jest
to substancja, kt贸rej ilo艣膰 we krwi wzrasta, gdy w organizmie toczy si臋 stan nowotworowy, zwi膮zany z jajnikiem lub innym
narz膮dem rodnym. Im wy偶sze st臋偶enie tego markeru we krwi (norma wynosi poni偶ej 35 U/ml) tym bardziej zaawansowany stan
chorobowy. Jednak badanie tego markera nie mo偶e by膰 badaniem jedynym, poniewa偶 warto艣膰 Ca 125 ro艣nie tak偶e w
endometriozie, przy
mi臋艣niakach macicy czy w stanach zapalnych narz膮d贸w miednicy ma艂ej. Dlatego ROMA nie polega jedynie na pomiarze Ca
125, ale te偶 bada kolejny marker. Jest nim HE4 – nowy marker raka jajnika. Nazwa zn贸w pochodzi z j臋zyka angielskiego: human
epidymal protein 4; po polsku: czwarta podfrakcja ludzkiego bia艂ka kom贸rek naj膮drza. To bia艂ko w wi臋kszych ilo艣ciach
pojawia si臋 we krwi wtedy, kiedy w jajniku toczy si臋 z艂o艣liwy proces nowotworowy. W zdrowym organizmie kr膮偶y go bardzo
ma艂o. Badanie HE4 tym r贸偶ni si臋 od badania Ca 125, 偶e ten drugi marker cz臋sto jest niewykrywalny w przypadku I i II stadium
choroby, podczas, gdy HE4 ju偶 wtedy wida膰 w ludzkiej krwi. Dlatego u wielu kobiet, u kt贸rych badanie Ca 125 da艂o warto艣ci
prawid艂owe, dopiero skojarzone badanie HE4 pozwoli艂o wykry膰 chorob臋. HE4 jest stosowany nie tylko w diagnostyce, ale tak偶e w
monitorowaniu post臋p贸w choroby (lub zdrowienia) oraz nawrot贸w nowotworu.
Istniej膮 dwa typy raka jajnika, r贸偶ni膮ce si臋 przyczynami molekularnymi, typem wzrostu i rokowaniem.
Typ I, rzadszy, rozwija si臋 na pod艂o偶u 艂agodnych nowotwor贸w jajnika lub nowotwor贸w o granicznej z艂o艣liwo艣ci,
ro艣nie w postaci wyra藕nego guza w jajniku, dopiero po jakim艣 czasie rozprzestrzenia si臋 w jamie otrzewnowej. Histologicznie
jest zwykle rakiem endometrialnym lub 艣luzowym i rokuje nieco lepiej ni偶 typ II. Cz臋艣ciej wykrywa si臋 go w I i II stopniu
zaawansowania.
Typ II, cz臋stszy, rozwija si臋 od samego pocz膮tku jako z艂o艣liwy nowotw贸r jajnika. Cz臋sto nie obserwuje si臋
wyra藕nego guza w jajniku, a choroba szybko rozprzestrzenia si臋 po jamie otrzewnowej. Histologicznie jest zwykle 藕le
zr贸偶nicowanym rakiem surowiczym i rokuje 藕le. Najcz臋艣ciej wykrywa si臋 go dopiero w III i IV stopniu zaawansowania.
Pomimo swej nazwy
rak jajnika jest chorob膮 nie tylko samych jajnik贸w – w wi臋kszo艣ci przypadk贸w obserwuje si臋 tzw. rozsiew
otrzewnowy, czyli obecno艣膰 guz贸w na innych narz膮dach jamy brzusznej. Z艂e wyniki leczenia s膮 spowodowane tym, 偶e nowotw贸r
bardzo wcze艣nie rozprzestrzenia si臋 po ca艂ym brzuchu, zajmuj膮c jelita, w膮trob臋, 艣ledzion臋 i inne tkanki. Wynika to z
faktu, 偶e jajniki s膮 organami le偶膮cymi swobodnie w jamie brzusznej, w zwi膮zku z czym kom贸rki raka maj膮 du偶膮 艂atwo艣膰
przenoszenia si臋 na s膮siaduj膮ce narz膮dy. |