W USA zdarza si臋 2,7 mln niepo偶膮danych ci膮偶 ka偶dego roku. Po艂owa z nich jest spowodowana nieudan膮 antykoncepcj膮, a tak偶e zbyt ma艂膮 skuteczno艣ci膮 naturalnych metod ograniczaj膮cych p艂odno艣膰. Dotyczy to szczeg贸lnie stosunku przerywanego, u偶ywania prezerwatyw czy kr膮偶k贸w dopochwowych. Skuteczno艣膰 obni偶aj膮 ponadto b艂臋dy ich u偶ytkownik贸w, czyli nieprawid艂owe stosowanie prezerwatyw czy nieprzestrzeganie zalece艅 dotycz膮cych za偶ywania pigu艂ek hormonalnych. Zdarzaj膮 si臋 r贸wnie偶 sytuacje nieoczekiwane, trudne do przewidzenia (p臋kni臋cie lub zsuni臋cie si臋 prezerwatywy, gwa艂ty), podczas kt贸rych sytuacja nie przygotowanej partnerki staje si臋 dramatyczna.Oko艂o 50% wszystkich aborcji i niepo偶膮danych ci膮偶 mo偶na by unikn膮膰, gdyby kobieta mia艂a dost臋p do tzw. nag艂ej antykoncepcji, czyli 艣rodk贸w, kt贸rych mo偶na u偶ywa膰 po stosunku seksualnym.Antykoncepcja awaryjna, antykoncepcja po stosunku, antykoncepcja postkoitalna, tabletki po stosunku, to r贸偶ne nazwy jednej formy zapobiegania ci膮偶y, stosowanej ju偶 po stosunku.
Je艣li w czasie stosunku p臋k艂a lub zsun臋艂a si臋 prezerwatywa.
Je艣li zdarzy艂 Ci si臋 stosunek bez 偶adnego zabezpieczenia.
Je艣li pomyli艂a艣 si臋 w obliczeniach dni p艂odnych.
Je艣li pad艂a艣 ofiar膮 gwa艂tu.
Je艣li zastosowane zabezpieczenie w czasie stosunku wydaje Ci si臋 niewystarczaj膮ce.
Je艣li wiesz, 偶e potrzebna Ci jest recepta na "tabletki po stosunku".
Je艣li nie zadba艂a艣 o recept臋 na pigu艂ki antykoncepcyjne, a dzi艣 musisz rozpocz膮膰 nowe opakowanie.
Poranek po, czyli Preven
Pierwszym 艣rodkiem zaakceptowanym przez FDA w lipcu 1999 r., a dopuszczonym do sprzeda偶y w ameryka艅skich aptekach od wrze艣nia tego roku, jest Preven /w Polsce Escapelle/. Lek jest dost臋pny na recept臋. Producent reklamuje go jako 艣rodek skuteczny przez 72 godziny po stosunku. Twierdzi, 偶e na 100 stosuj膮cych go kobiet 98 uniknie ci膮偶y. Okre艣lenie "poranek po" mo偶e okaza膰 si臋 myl膮ce, poniewa偶 powinien by膰 brany od 1 do 72 godzin po seksie, co oznacza, 偶e najlepiej nie czeka膰 z po艂kni臋ciem pigu艂ki do najbli偶szego poranka, gdy偶 jej skuteczno艣膰 jest najwi臋ksza tu偶 po odbytym stosunku, a p贸藕niej stopniowo maleje (a偶 o艣miokrotnie!).
Dzia艂anie Prevenu polega na tym, 偶e zapobiega owulacji lub j膮 op贸藕nia. Prawdopodobnie utrudnia r贸wnie偶 zap艂odnienie kom贸rki jajowej (je偶eli jest ona ju偶 uwolniona z jajnika) albo mo偶e powodowa膰 zmiany w 艣luz贸wce macicy, kt贸re uniemo偶liwiaj膮 zagnie偶d偶enie si臋 zap艂odnionej kom贸rki. Producenci podkre艣laj膮, 偶e Preven nie wywo艂uje poronienia.
Przed u偶yciem tabletek zaleca si臋 wykonanie testu ci膮偶owego, aby kobieta mog艂a stwierdzi膰, czy nie zasz艂a w ci膮偶臋 wcze艣niej. Je偶eli tak si臋 ju偶 sta艂o, tabletki nie b臋d膮 skuteczne, poniewa偶 nie niszcz膮 one rozwijaj膮cej si臋 ju偶 ci膮偶y..
Skutki niepo偶膮dane s膮 niewielkie: niekiedy nudno艣ci, czasem wymioty, kt贸re mog膮 trwa膰 kilka godzin przez jeden lub dwa dni. Tabletki te nie przeciwdzia艂aj膮 infekcji HIV ani innym chorobom przenoszonym drog膮 p艂ciow膮. Skutkiem ubocznym stosowania progestagen贸w w tabletkach po stosunku s膮 r贸wnie偶 krwawienia mi臋dzymiesi膮czkowe lub wcze艣niejsze wywo艂anie miesi膮czki.
W Polsce – Postinor/Escapelle/
艢rodek ten zawiera bardzo du偶膮 dawk臋 progestagenu (syntetycznego progesteronu). Dzi臋ki temu op贸藕nia si臋 proces jajeczkowania, je艣li ono jeszcze nie nast膮pi艂o, i plemniki nie zd膮偶膮 dotrze膰 do jajeczka. Natychmiast zag臋szcza 艣luz w szyjce macicy, co blokuje drog臋 plemnikom, a je偶eli do zap艂odnienia kom贸rki jajowej ju偶 dosz艂o, utrudnia jej zagnie偶d偶enie si臋 w macicy i rozw贸j ci膮偶y. Poniewa偶 podczas cyklu miesi膮czkowego mo偶na za偶y膰 nie wi臋cej ni偶 4 pigu艂ki, Postinor mo偶na stosowa膰 tylko sporadycznie.
Warto przy tym wspomnie膰, 偶e tabletki te bywaj膮 zawodne, a poza tym nie mo偶na ich u偶ywa膰 jako rutynowego 艣rodka zapobiegaj膮cego ci膮偶y. Zaburzaj膮 bowiem gospodark臋 hormonaln膮 organizmu kobiety i rozregulowuj膮 jej cykl miesi膮czkowy ze wzgl臋du na du偶膮 jednorazow膮 dawk臋 hormonu. Przeciwwskazania s膮 niewielkie i takie same jak w typowej doustnej antykoncepcji (np. choroby p臋cherzyka 偶贸艂ciowego i w膮troby, a tak偶e przebyta 偶贸艂taczka). Wzmocniona dawka hormon贸w
Lekarze radz膮, 偶e w nag艂ych przypadkach mo偶na wykorzysta膰 dotychczasowe antykoncepcyjne doustne pigu艂ki hormonalne (w Polsce - np. Gravistat, Ovidon, Microgynon, Rigevidon, Marvelon, Mercilon, Cilest, Diane 35, Femoden, Minisiston, Triguilar, Triregol; na Zachodzie - np. Alesse, Trivora, Levora, Triphasil) i u偶y膰 ich zwi臋kszonej dawki, kt贸ra spe艂ni rol臋 antykoncepcji awaryjnej.
Zawieraj膮 one zwi膮zki o dzia艂aniu zbli偶onym do naturalnych hormon贸w. Dzi臋ki temu wp艂ywaj膮 na fizjologi臋 kobiety, a wi臋c hamuj膮 uwalnianie si臋 kom贸rki jajowej, powoduj膮 zmiany w b艂onie 艣luzowej macicy, uniemo偶liwiaj膮c zagnie偶d偶enie si臋 zarodka, zmieniaj膮 konsystencj臋 艣luzu, utrudniaj膮c plemnikom zap艂odnienie.
S膮 r贸偶ne rodzaje tych tabletek. Doustne 艣rodki dwusk艂adnikowe zawieraj膮 dwa rodzaje hormon贸w: estrogen i progestagen. Zazwyczaj za偶ywa si臋 je przez 21 dni, a potem nast臋puje 7-dniowa przerwa, w kt贸rej pojawia si臋 okres. Czasami niekt贸re opakowania zawieraj膮 28 tabletek i w贸wczas 7 pigu艂ek z ostatnich dni cyklu nie zawiera 偶adnych hormon贸w. W aptekach znajduj膮 si臋 trzy rodzaje dwusk艂adnikowych tabletek:
jednofazowe (wszystkie maj膮 ten sam kolor i zawieraj膮 tak膮 sam膮 ilo艣膰 progestagenu i estrogenu),
dwufazowe (o dw贸ch r贸偶nych kolorach, maj膮 r贸偶ne dawki hormon贸w zale偶nie od dnia cyklu; zazwyczaj ju偶 nie stosowane;)
tr贸jfazowe (maj膮 trzy kolory, poniewa偶 s膮 trzy rodzaje tabletek dostosowanych do dni cyklu).
R贸偶ne kolory u艂atwiaj膮 przyjmowanie ich w odpowiedniej kolejno艣ci. Mo偶na je r贸wnie偶 wykorzysta膰 w antykoncepcji awaryjnej i w ci膮gu 72 godzin po stosunku wzi膮膰 zwi臋kszon膮 liczb臋 tabletek z pierwszych dw贸ch dni cyklu. Ile z tych pigu艂ek trzeba 艂ykn膮膰 i kt贸re, zale偶y to od rodzaju 艣rodka oraz decyzji lekarza. Po 12 godzinach bierze si臋 powt贸rn膮, tak偶e wi臋ksz膮 ni偶 zazwyczaj, dawk臋 tabletek.
Natomiast w jednosk艂adnikowych 艣rodkach (zwanych minipigu艂kami; rzadko stosowanych) jest tylko jeden hormon, czyli progestagen. W normalnej antykoncepcji bierze si臋 je przez ca艂y cykl miesi膮czkowy, bez 偶adnej przerwy. I te r贸wnie偶 mo偶na za偶y膰 w sytuacji awaryjnej, stosuj膮c dwie zwi臋kszone dawki: jedn膮 w ci膮gu 72 godzin, a drug膮 w odst臋pie 12 godzin. O szczeg贸艂ach poinformuje nas lekarz, gdy偶 r贸wnie偶 zale偶y to od rodzaju pigu艂ek. Nale偶y tylko pami臋ta膰 o tym, 偶eby nie bra膰 ostatnich siedmiu tabletek, gdy偶 nie zawieraj膮 偶adnych hormon贸w.
Niekiedy pigu艂ki z drugiej dawki mo偶na wzi膮膰 dopochwowo, a 艣rodek zostanie wch艂oni臋ty przez tkank臋. W ka偶dej z tych metod trzeba przestrzega膰 zalece艅 lekarza, kt贸ry powinien ustali膰 z pacjentk膮 spos贸b post臋powania. Przeciwwskazaniami s膮 zatory t臋tnic lub 偶y艂, choroby zastawek, zawa艂 serca, nowotwory, powa偶ne schorzenia w膮troby.
Nie p贸藕niej ni偶 w 72 godziny po stosunku za偶ywa si臋 4 tabletki klasycznego preparatu antykoncepcyjnego, popijaj膮c je mlekiem lub wod膮. Nale偶y za偶y膰 tabletki mo偶liwie jak najszybciej po stosunku, ale o takiej porze, by mo偶na by艂o przyj膮膰 drug膮 identyczn膮 dawk臋 po 12 godzinach. Dobrze jest za偶ywa膰 te pigu艂ki po jedzeniu – dzi臋ki temu zmniejszy si臋 ewentualne nudno艣ci. Nawet je偶eli pojawi膮 si臋 wymioty po pierwszej dawce, nale偶y za偶y膰 po 12 godzinach drug膮 porcj臋. Je偶eli wymioty pojawi膮 si臋 ponad 2 godziny od chwili za偶ycia tabletek, nie ma czym si臋 przejmowa膰: lek zosta艂 ju偶 strawiony i wch艂oni臋ty.
Wk艂adka wewn膮trzmaciczna, czyli IUD
Zupe艂nie inna forma antykoncepcji awaryjnej to za艂o偶enie wk艂adki wewn膮trzmacicznej (spirali), czyli przyrz膮du znanego pod nazw膮 IUD (intra - uterine device), kt贸r膮 zazwyczaj wprowadza si臋 jako jedn膮 z mechanicznych metod rutynowej antykoncepcji przed stosunkami (The Copper T, Omega, Multiload Cu 250, Multiload Cu 375, Gyne T 380). Jednak w sytuacjach nag艂ych mo偶na j膮 za艂o偶y膰 po nie zabezpieczonym seksie, dzi臋ki czemu spe艂ni ona swoje zadanie nawet do 5 dni po wsp贸艂偶yciu.
Ma ona najcz臋艣ciej kszta艂t litery T (czasami wygl膮da jak S lub jeszcze inaczej) i umieszcza si臋 j膮 w macicy. Mo偶e by膰 zrobiona z plastiku, ze stali, a niekt贸re spirale zawieraj膮 miedziany zbiorniczek lub hormony. Wsp贸艂czesne wk艂adki wykonuje si臋 z tworzyw sztucznych. Najcz臋艣ciej maj膮 nawini臋ty srebrny lub miedziany drucik, w innych znajduj膮 si臋 implanty hormonalne. Powoduj膮 one takie zmiany w b艂onie 艣luzowej macicy, kt贸re uniemo偶liwiaj膮 zagnie偶d偶enie si臋 zarodka. Hamuj膮 ruchy jajowod贸w oraz zmieniaj膮 konsystencj臋 艣luzu, utrudniaj膮c aktywno艣膰 plemnik贸w (jony miedzi lub srebra unieczynniaj膮 same plemniki).
Skuteczno艣膰 wk艂adki zak艂adanej po stosunku jest du偶a i wy偶sza ni偶 90%. Dodatkowe znaczenie ma to, 偶e jest to metoda d艂ugoterminowa, gdy偶 spirala pozostawiona w macicy chroni przed ci膮偶膮 przez oko艂o 3-5 lat. Mo偶na j膮 tak偶e wyj膮膰 po nast臋pnym okresie. Zabieg musi wykona膰 ginekolog, gdy偶 wk艂adanie i wyjmowanie tej wk艂adki wymaga ostro偶no艣ci. Mimo to metoda ta jest o wiele mniej ryzykowna ni偶 przerwanie ci膮偶y. U偶ywa si臋 jej tylko wtedy, gdy kobieta jest pewna, 偶e nie zasz艂a w ci膮偶臋 podczas wcze艣niejszego stosunku. Nie zaleca si臋 jej raczej tym, u kt贸rych wyst臋puje wysokie ryzyko infekcji, czyli tych, kt贸re zosta艂y zgwa艂cone, mia艂y wielu partner贸w, czy te偶 s膮 zagro偶one infekcj膮 z innych powod贸w.
Powr贸t kameleona, czyli Mifegyne i RU 486
Najwi臋cej kontrowersji budzi ci膮gle francuska pigu艂ka aborcyjna Mifegyne.
By艂a ona wcze艣niej znana jako pigu艂ka RU 486 (mifepristone), wok贸艂 kt贸rej przez wiele lat trwa dyskusja i protesty, gdy偶 jej dzia艂anie polega na wywo艂ywaniu aborcji. RU to skr贸t od Roussel Uclaf, nazwy producenta tego 艣rodka, kt贸ry jest syntetycznym lekiem z grupy steryd贸w o w艂a艣ciwo艣ciach przeciwhormonalnych. Zawiera antyprogesteron maj膮cy dzia艂anie przeciwne do progesteronu, hormonu wydzielanego przez ca艂膮 ci膮偶臋. Jego rola jest jednak najwa偶niejsza w pierwszym trymestrze ci膮偶y, gdy偶 zapobiega skurczom macicy (mimo 偶e jest go pocz膮tkowo niewiele, bo wytwarza go jedynie cia艂ko 偶贸艂te ci膮偶owe). Przez nast臋pne 16 tygodni jest ju偶 produkowany w ogromnych ilo艣ciach w 艂o偶ysku i zazwyczaj problem skurcz贸w wywo艂anych niedoborem progesteronu znika. RU zawiera prostaglandyny, czyli PGE alfa, kt贸rych dzia艂anie jest do艣膰 z艂o偶one. Polega na wywo艂ywaniu skurcz贸w w mi臋艣ni贸wce g艂adkiej, w tym r贸wnie偶 w mi臋艣niu macicy, co wywo艂uje poronienie.
Niekiedy antyprogesteron 艂膮czono z innymi substancjami chemicznymi, takimi jak sulproston, kt贸re zwi臋ksza艂y skuteczno艣膰.
Nawet gdy poronienie nie nast膮pi艂o i dziecko prze偶y艂o, mog艂o urodzi膰 si臋 z deformacjami. Bernard N. Nathanson stwierdzi艂, 偶e zaakceptowanie RU 486 oznacza powr贸t do barbarzy艅stwa, gdy偶 nie tylko doprowadza do zniszczenia zdrowia kobiety i dziecka, a r贸wnie偶 stanowi najwi臋ksze zagro偶enie dla rodziny.
Pigu艂ka ta ma wielu przeciwnik贸w w wielu krajach, nawet tych, w kt贸rych oficjalnie j膮 zaakceptowano (podobnie jak aborcja).
***
Antykoncepcja awaryjna jest jeszcze w Polsce i na 艣wiecie zbyt ma艂o upowszechniona, mimo 偶e wiele kobiet w obliczu nag艂ego i nieoczekiwanego ryzyka nie chcianej ci膮偶y cz臋sto prze偶ywa dramat. Oczywi艣cie, lepiej jest regularnie i 艣wiadomie stosowa膰 艣rodki antykoncepcyjne przed wsp贸艂偶yciem i zawczasu zapobiega膰 ci膮偶y. Ale jak偶e cz臋sto kobieta staje si臋 ofiar膮 agresji seksualnej, przypadku, pomy艂ki czy te偶 w艂asnej bezmy艣lno艣ci. Takie okoliczno艣ci mog膮 jej zniszczy膰 偶ycie, by膰 przyczyn膮 za艂amania, depresji, nieprzemy艣lanego zachowania czy przest臋pczych czyn贸w. W tej trudnej chwili 艣wiadomo艣膰, 偶e istnieje wyj艣cie z tej - wydawa艂oby si臋 do tej pory - beznadziejnej sytuacji, jest bardzo wa偶na. Daje mo偶liwo艣膰 wyboru. I od kobiety zale偶y, czy z niej skorzysta. Nie musimy chyba dodawa膰, 偶e hormonalna antykoncepcja po stosunku nie nale偶y do zwyk艂ych metod. Nie wolno korzysta膰 z niej cz臋艣ciej ni偶 raz na miesi膮c. Wyj膮tkiem s膮 wspomniane preparaty progestagenowe. Bezpieczna maksymalna dawka tych preparat贸w to 4 tabletki w ci膮gu cyklu.
Zastosuj pigu艂k臋, gdy:
mia艂a艣 stosunek bez 偶adnego zabezpieczenia
zapomnia艂a艣 wzi膮膰 pigu艂k臋 antykoncepcyjn膮
prezerwatywa zsun臋艂a si臋 lub p臋k艂a podczas zbli偶enia
partner u偶y艂 jej zbyt p贸藕no
pomyli艂a艣 si臋 przy obliczeniu dnia cyklu miesi膮czkowego
partner nie wycofa艂 si臋 na czas
diafragma (kapturek dopochwowy) przesun臋艂a si臋
zosta艂a艣 zgwa艂cona
Co zrobi膰 po:
si臋gn膮膰 po doustn膮 hormonaln膮 awaryjn膮 pigu艂k臋 typu "po poranku" ("dzie艅 po"), np. Preven lub plan B - w ci膮gu 72 godzin po seksie (w Polsce jeszcze niedost臋pna)
zastosowa膰 awaryjny doustny 艣rodek hormonalny Postinor - w ci膮gu 1 - 72 godz.; im szybciej, tym skuteczno艣膰 jest wi臋ksza (w Polsce stosowany)
wzi膮膰 zwi臋kszon膮 dawk臋 regularnie stosowanego doustnego 艣rodka antykoncepcyjnego (mo偶na t臋 metod臋 zastosowa膰 w Polsce)
poprosi膰 lekarza o jak najszybsze za艂o偶enie spirali wewn膮trzmacicznej
Uwaga: Pigu艂ka aborcyjna Mifegyne (czyli RU 486) to 艣rodek w Polsce nielegalny i zabroniony.
Niepo偶膮dane objawy:
nudno艣ci, wymioty
b贸le mi臋艣niowe
b贸le g艂owy
b贸le w dole brzucha
problemy ze wzrokiem
p贸藕niejsze rozpocz臋cie miesi膮czki
zaburzenia miesi膮czkowania
w nast臋pnym cyklu ci膮偶e mnogie
dr臋twienie mi臋艣ni, zm臋czenie
wra偶liwo艣膰 piersi
Nie ma podstaw do twierdzenia, 偶e pigu艂ki te mog膮 uszkodzi膰 p艂贸d. Ale nie u偶ywaj ich, je艣li jeste艣 w ci膮偶y.
Przeciwwskazania do antykoncepcji po stosunku s膮 to偶same z przeciwwskazaniami bezwzgl臋dnymi do stosowania pigu艂ki dwusk艂adnikowej:
zakrzepica naczy艅, stany zapalne 偶y艂,
choroba zakrzepowo-zatorowa lub niedokrwienie m贸zgu,
choroba niedokrwienna serca,
podejrzenie nowotwor贸w estrogenozale偶nych lub ich rozpoznanie,
niewydolno艣膰 w膮troby,
niewyja艣nione krwawienia z dr贸g rodnych
Je偶eli chorujesz lub chorowa艂a艣 na wymienione wy偶ej przypad艂o艣ci, nie powinna艣 korzysta膰 z tabletek dwusk艂adnikowych. Zastan贸w si臋 nad inn膮 metod膮 antykoncepcji.
Powy偶szy artyku艂 przeznaczony jest do cel贸w dydaktycznych i jest kompilacj膮 wiedzy zgromadzonej podczas wieloletniego do艣wiadczenia, cytat贸w z artyku艂贸w umieszczonych na innych stronach internetowych, w periodykach drukowanych oraz na wyk艂adach i prezentacjach wyg艂aszanych na konferencjach medycznych. Jednocze艣nie zaznaczam, 偶e nie roszcz臋 sobie praw autoskich do powy偶szego artyku艂u.
